1. Tổng quan về hình thái tinh trùng
- Hình thái tinh trùng đề cập đến kích thước, hình dạng và sự xuất hiện của tinh trùng nam giới, khi tinh trùng bất thường có thể làm giảm khả năng sinh sản và khó thụ tinh với trứng của người phụ nữ hơn.
- Tinh trùng có thể có hình dạng sai lệch dựa trên kích thước của đầu, có thêm đầu và không có đầu hoặc đuôi. Các khuyết tật khác của tinh trùng bao gồm đuôi cong, đuôi cuộn, đuôi cụt và không gắn đuôi vào đúng vị trí (lệch trục).
- Để một mẫu tinh trùng được coi là có khả năng sinh sản, nó chỉ cần ≥ 4% tổng số tinh trùng bình thường trong mẫu (WHO 2021), sử dụng các tiêu chí hình thái học “nghiêm ngặt”.
- Tỉ lệ tinh trùng có hình dạng bình thường được đánh giá theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt có liên quan với thời gian mong con, tỉ lệ có thai tự nhiên và trong hỗ trợ sinh sản.
- Một số cặp vợ chồng sẽ cần sử dụng IUI, IVF hoặc ICSI để cải thiện cơ hội trở thành cha mẹ của họ dựa trên kết quả hình thái học của tinh trùng.
2. Hình thái tinh trùng là gì?
- Tinh trùng hiện diện trong tinh dịch với nhiều hình dạng khác nhau. Đặc điểm hình dạng của một tinh trùng có khả năng thụ tinh được xây dựng dựa trên nhưng tinh trùng thu nhận được từ chất nhầy cổ tử cung sau giao hợp và từ bề mặt màng trong suốt của noãn. Nhưng tinh trùng này được xem là có hình dạng bình thường, lý tưởng hoặc tiêu biểu.
- Tỉ lệ tinh trùng có hình dạng bình thường ở nam giới có con và nam giới hiến muộn thường khoảng dưới 30%, dẫn đến xu hướng hình thành giá trị ngưỡng phân biệt giữa hai nhóm này thường thấp. Trên thực tế, giới hạn tham khảo và ngưỡng hình dạng tinh trùng bình thường trong khoảng 3-5% trong các nghiên cứu về thụ tinh trong ống nghiệm, bơm tinh trùng và buồng tử cung và thai tự nhiên.
- Tuy nhiên, thuật ngữ “Tinh trùng bình thường” cũng gây ra những sai lệch về cách hiểu và dẫn đến những tranh luận. Thông thường, khái niệm “bình thường” thể hiện cho những đặc điểm mang tính phổ biến thường xuất hiện trong một quần thể, hoặc cũng có thể là tình trạng của một tế bào hoặc một cá nhân không bị ảnh hưởng bởi một bệnh lý nào. Sử dụng khái niệm này để diễn đạt hình thái tinh trùng bình thường lại không dúng vì trong thực tế, một tinh trùng có hình dạng bình thường vẫn có thể bị bất động hoặc mang tổn thương DNA.
3. Các loại hình dạng của tinh trùng
3.1 Tinh trùng có hình dạng bình thường
- Có đủ đầu, cổ (đoạn giữa), đuôi
- Đầu: Oval cân đối, màng ngoài nhẵn, thể cực đầu chiếm 40-70% đầu, không có không bào lớn, ≤ 2 không bào nhỏ, không bào <20% thể tích đầu, nhân không có không bào.
- Phần giữa thon, bằng chiều dài đầu, B. tương < 1/3 đầu, thẳng trục với đầu.
- Đuôi đều, thon hơn thân, không gấp gãy.
Hình 1: Tinh trùng có hình dạng bình thường
3.2 Các hình dạng tinh trùng bất thường điển hình
Tinh trùng bất thường đầu:
- Tinh trùng đầu khổng lồ (Macrocephaly) – hình 2: dùng để chỉ khi tinh trùng có đầu kích thước rất lớn. Những loại tinh trùng này thường mang thêm nhiễm sắc thể và gặp vấn đề trong việc thụ tinh với trứng của người phụ nữ. Tinh trùng Đầu khổng lồ có thể do đột biến đồng hợp tử của gen aurora kinase C gây ra. Điều này có nghĩa là vì loại bất thường về tinh trùng này có thể là di truyền, nên các ông bố có thể truyền tình trạng này cho con trai của họ.
Hình 2: Tinh trùng đầu khổng lồ (Macrocephaly)
- Tinh trùng đầu thon (Tapered head sperm) là tinh trùng có đầu “hình điếu xì gà” có thể cho thấy sự hiện diện của giãn tĩnh mạch thừng tinh hoặc thường xuyên tiếp xúc bìu với những nơi có nhiệt độ cao như xông hơi nước nóng hàng ngày. Những tinh trùng có đầu thuôn nhọn này thường chứa chất nhiễm sắc hoặc đóng gói bất thường của vật liệu di truyền DNA của người cha. Số lượng nhiễm sắc thể bất thường của tinh trùng được gọi là thể dị bội đã được thể hiện ở tinh trùng đầu thon.
Hình 3: Tinh trùng đầu thon (Tapered head sperm)
- Tinh trùng đầu mỏng (Thin narrow head sperm) – hình 4: Một biến thể cực đoan của tinh trùng đầu thon là tinh trùng đầu “mỏng hẹp” với các bệnh lý dường như khác với tinh trùng đầu thon. Tinh trùng đầu mỏng hiếm khi được xác định và chúng có thể là do DNA bị hỏng, giãn tĩnh mạch thừng tinh hoặc sự hình thành đầu bị rối loạn.
Hình 4: Tinh trùng đầu mỏng (Thin narrow head sperm)
- Tinh trùng đầu suy giảm (Globozoospermia) – hình 5: là tình trạng tinh trùng có đầu tròn, là một hình thái tinh trùng bất thường cho thấy không có acrosome hoặc tinh trùng bị thiếu các bộ phận bên trong đầu chịu trách nhiệm “kích hoạt” hoặc kích hoạt trứng và bắt đầu quá trình thụ tinh. Một biến thể của loại tinh trùng này là tinh trùng đầu suy giảm được nhìn thấy khi tinh trùng bắt đầu sớm phá vỡ nhân của nó và vật liệu DNA tháo rời lấp đầy toàn bộ đầu tinh trùng.
Hình 5: Tinh trùng đầu suy giảm (Globozoospermia)
- Tình trùng đầu kim (Headless) – Hình 6: tinh trùng không đầu ở tất cả và được gọi là tinh trùng acephalic hoặc hội chứng tinh trùng như rắn mất đầu. Chúng không có vật chất di truyền hoặc nhiễm sắc thể. Loại tinh trùng này có thể trông giống như tinh trùng đầu kim nhưng khi kiểm tra kỹ, ta có thể thấy không có đầu tinh trùng nhỏ nào, khiến cho tinh trùng có dạng như một sợi dây lỏng lẻo.
Hình 6: Tình trùng đầu kim (Headless)
- Không bào vùng nhân (Nuclear vacuoles sperm) – hình 7: tinh trùng có hai hoặc nhiều không bào lớn (bong bóng giống nang) hoặc nhiều không bào nhỏ ở đầu tinh trùng. Các không bào nhân này có thể nhìn thấy được dưới kính hiển vi có độ phóng đại cao. Trong khi một số nghiên cứu cho thấy loại tinh trùng này có khả năng thụ tinh thấp, các nghiên cứu khác lại không có tác dụng. Các nghiên cứu vẫn đang được tiến hành.
Hình 7: Tinh trùng có không bào vùng nhân (Nuclear vacuoles sperm)
- Tinh trùng nhiều đầu (đuôi) (Multiple parts sperm) – hình 8: Tinh trùng gồm nhiều phần có thể có nhiều đầu hoặc nhiều đuôi. Khi tinh trùng có hai đầu, nó được gọi là tinh trùng trùng lặp, một tình trạng liên quan đến việc tiếp xúc với hóa chất độc hại, kim loại nặng như xêzi, khói hoặc hormone prolactin cao ở nam giới.
Hình 8: Tinh trùng có nhiều phần (Multiple parts sperm)
Tinh trùng bất thường đoạn giữa và đuôi
- Tinh trùng dày phần giữa (Large swollen midpiece) – hình 9: Phần giữa hoặc cổ tinh trùng phình to có thể liên quan đến ty thể bị lỗi, bộ phận tạo ra năng lượng của tế bào tinh trùng. Nó cũng có thể là một dấu hiệu cho thấy các trung tâm, hệ thống hướng dẫn di chuyển các nhiễm sắc thể được lưu trữ ở cổ tinh trùng, có thể bị thiếu hoặc bị hỏng.
Hình 9: Tinh trùng dày phần giữa (Large swollen midpiece)
- Tinh trùng có đuôi cuộn (Coiled-tail sperm) – hình 10: do tiếp xúc với điền kiện của tinh dịch bất thường hoặc do sự hiện diện của vi khuẩn. Những tinh trùng này không thể bơi, vì đuôi của chúng bị hỏng. Hút thuốc nhiều có liên quan đến sự hiện diện của tinh trùng có đuôi cuộn.
Hình 10: Tinh trùng có đuôi cuộn (Coiled-tail sperm)
- Tinh trùng không có đuôi (Tail-less sperm) – hình 11: được gọi là tinh trùng acaudate, và những TT này thường được nhìn thấy trong quá trình hoại tử, cái chết của hầu hết hoặc tất cả các tế bào trong một cơ quan.
Hình 11: Tinh trùng không có đuôi (Tail-less sperm)
- Tinh trùng có đuôi ngắn (Stump tail sperm) – hình 12: thường có khả năng di chuyển thấp hoặc không có khả năng di chuyển và được gọi là tinh trùng đuôi gốc hay tinh trùng loạn sản vỏ bọc (DFS). Dị tật đuôi này xảy ra trong quá trình hình thành tinh trùng muộn hoặc quá trình hình thành tế bào sinh tinh trong tinh hoàn. Một số bệnh nhân bị DFS cũng có bệnh hô hấp mãn tính liên quan đến hội chứng lông mao bất động. Stump-tail hay DFS là một bệnh di truyền lặn trên NST thường được kết nối với các gen bất thường mã hóa cho các protein như protein centrin 1 ở cổ tinh trùng. DFS có liên quan đến tỷ lệ tinh trùng dị bội hoặc nhiễm sắc thể bất thường cao hơn.
Hình 12: Tinh trùng cụt đuôi (Stump tail sperm)
4. Ảnh hưởng của hình dạng tinh trùng đối với khả năng sinh sản
- Trong khi nguyên nhân phổ biến nhất của vô sinh nam là số lượng tinh trùng thấp, hình dạng của tinh trùng cũng có thể đóng một vai trò nào đó. Hình thái có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản vì tinh trùng cần có hình dạng nhất định để có thể xâm nhập vào các lớp bên ngoài của trứng.
- Hầu hết những người đàn ông có hình thái tinh trùng bất thường vẫn có thể làm cha được một đứa trẻ, nhưng việc mang thai có thể mất nhiều thời gian hơn hoặc cần sự hỗ trợ của bác sĩ chuyên khoa sinh sản.
- Thụ tinh trong tử cung (IUI) hoặc thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) có thể là một lựa chọn cho những người có vấn đề về hình thái tinh trùng. Phương pháp tiêm tinh trùng vào bào tương (ICSI) có thể được sử dụng cùng với IVF để tăng cơ hội. Một số nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng dùng chất chống oxy hóa trong thực phẩm chức năng hỗ trợ sinh sản nam trong ba tháng trở lên để cải thiện hình thái bất thường của tinh trùng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- World Health Organization (2021). Laboratory manual for the examination and processing of human semen. Cambridge: Cambridge University Press.
- https://lomalindafertility.com/infertility/men/sperm-morphology/ Truy cập ngày 23/06/2022.
Để nâng cao kỹ năng xét nghiệm tinh dịch đồ hãy tham gia khoá tập huấn: “Chuyên đề kỹ thuật xét nghiệm Tinh dịch đồ theo WHO 2021”. Mã khóa học: TDD-QLAB
Các bạn đăng ký khóa tập huấn Chuyên đề kỹ thuật xét nghiệm Tinh dịch đồ theo WHO 2021 tại đây nhé: Đăng ký trực tuyến (click vào “đăng ký trực truyến”)
Chất lượng xét nghiệm Y học QLAB cũng đang phát triển sản phẩm Altat “Hình thái tinh trùng người” hãy liên hệ đăng ký ngay để trở thành những người đầu tiên sở hữu sản phẩm đặc biệt này.
Mọi chi tiết xin liên hệ Công ty TNHH chất lượng xét nghiệm Y học (QLAB):
Hotline: 0913.334.212
Nguyễn Văn Chỉnh/ 0942.718.801
Cao Văn Tuyến/ 0978.336.115.
Nguyễn Văn Quang/ 0981.109.635.
Email: chatluongxetnghiem@gmail.com
Facebook: fb.com/chatluongxetnghiem
